Köken Bilir Misiniz? #3 [Viyadük]
Uzun süredir ara verdiğimiz bu bölümümüze devam etmek istedim. Bu kadar boşlayınca olmuyor.
Bugünkü kelimemiz bayındırlık ve iskân ile ilgili: Viyadük!
Efendim nedir viyadük, öncelikle onu açıklayalım. TDK viyadüğü öncelikle Türkçe’de önerilen karşılığı olan köprü yol kelimesine yönlendiriyor. Köprü yol da ‘vadi veya ırmak üstünden demir yolu veya kara yolunun geçişini sağlayan, ayaklar üzerine oturtulmuş yüksek ve uzun köprü, viyadük’ şeklinde tanımlanıyor. Birkaç fotoğraf ile kelimeyi sindirelim.
Gelelim kelimenin geçmişine. Bizim dilimize Fransızca viaduc sözcüğünden geliyor. Via+duc olarak iki ayrı kelimeden oluşuyor.
Via, yol demek. Duc ise, Latince yürütmek, götürmek, sürmek, iletmek, yönetmek, önderlik, liderlik etmek gibi anlamlara gelen ducere fiilinden geliyor. Böylece yolu yürüten, yolu taşıyıp götüren gibi bir anlama tekâbül ediyor viaduc.
Fransızlar bu sözcüğü İngilizce aqueduct kelimesine bakarak devşirmişler. E çok fark etmiyor işte, İngilizler de Latinceden destek almışlar yine :). Aque [aqua, su] + duct [ductus, ducere] da aynı şekilde suyu taşıyan, götüren demek. Bizim su kemeri dediğimiz yapı oluyor bu. Duct, ducere fiilinin geçmiş zaman ortacı (past participle) olan ductus‘tan dönüşmüş. Fiilin geçmiş zaman ortacını kullanmak fiilden isim türetme yollarından biridir. Nitekim duct, İngilizce sözlüklerde conduit (su yolu, ark, kemer, oluk, yol), channel (kanal, yol, yön) olarak tanımlanıyor. Conduit, conduct sözcükleri de açıkça görüldüğü üzere doğrudan bu kökten gelmektedir: con+ducere (bu con konusu da başka bir başlıkta incelenebilir)
Olayı biraz daha ilerletelim hatta. Viyadük deyince, birçok insan kraliyet ailesi unvanı olan ‘dük’e gönderme yapabiliyor şaka yollu. Fakat bilmeden de olsa yanlış yapmıyor aslında. Çünkü ducere nin anlamını vermiştik. Yönetmek, liderlik etmek anlamına geliyordu. Bu soyluluk unvanı kelime de kökünü buradan alıyor.
İşte bir kelimenin daha kökenbilimsel macerasını satırlarımıza dökmüş bulunmaktayız. Bir sonraki kelimemize kadar hoşça kalın, dostça kalın..
Kaynaklarımızı da yazalım belki göz atmak istersiniz:
