Köken Bilir Misiniz? #12 [Şanzıman]

Bayağıdır yazamıyordum, zamanım yine dar da olsa bir şeyler yazmak istedim.

Şanzıman kelimesini araç kullananlar daha iyi bilirler. Şanzımanı dağıtmak deyimini de sıklıkla kullanıyoruz ayrıca. 🙂

TDK, “Motorlu taşıtlarda motorun yükünü azaltarak güç aktarma organlarına veren, arabanın istenen hızda hareket etmesini sağlayan dişliler topluluğu” olarak tanımlamış.

Şanzıman, dilimize Fransızca “changement” [şanjman okunur] kelimesinden geçmiş. Tanımında yer aldığı üzere istenen hız için vites kolu (Vites de Fransızca ayrıca, hız anlamına gelmekte) aracılığıyla değiştirme işlemi yapılır araçta. İşte bu ‘değişilik’, ‘değiştirme işlemi’, changement dır. İngilizce bilenlere “change” sözcüğünden de tanıdık gelecektir.

Changement, değiştirmek anlamındaki changer fiilinden türetilmiştir. Fransızca telâffuzda bu changement kelimesi, şanjman olarak okunduğu gibi bazen aradaki e sesi hafif uzatılır ve Türkçede şanjöman, şanjıman, şanjuman olarak yazılabilecek bir şekilde okunur. Bu uzatmayı Fransızca şarkılarda bol bol duyabilirsiniz.

Bu sebeple bizim dilimize de şanzıman (şanzman biçiminde de duyuyoruz) olarak geçivermiş. J‘ler Z’ye dönüşmüş. Şanjıman olmuş şanzıman 🙂 Bilimsel açıklamasını tam olarak yapamayacak durumda olsam da bizim dilimizde bu j-z olayı sıkça görülmekte. Oksijen okşizen, şarj şarz oluyor malumunuz. Bu telâffuzları nice Türkçe öğretmeninden, diksiyonuyla övünen nice kişiden duymuşluğum vardır. Yıllar yıllar sonra sözlüklere de bu şekliyle geçerse, bu okunuşlar da resmî olarak kabul edilirse çok şaşırmayacağım.

Bir ‘değişiklik’ hikâyesi okudunuz en kısasından. Şanzımanı dağıtırken aklınıza gelir belki. Yararlı olabildikse ne mutlu..

Başka kökler mi arıyorsunuz? Buradan buyurun..