Köken Bilir Misiniz? #10 [Sekreter]

Bayağıdır yazamıyordum bu bölüm için. Gerçi bir tek bu bölüm değil genel olarak kafamda biriken onca konudan çok az bir kısmını yansıtabiliyorum bloga ne yazık ki.. Bugün yolda eve dönerken dinlediğim şarkıda geçen Latince bir kelimeden aklıma geldi sekreteri yazmak.

Sekreter, Latince secretarium kelimesinin Latin dil ailesindeki Fransızca’ya geçmiş şekli olan secrétaire kelimesi aracılığıyla Türkçe’ye giriş yapıyor. Türemiş bir kelime kendisi. İçinde çok iyi bildiğiniz bir kelime barındırıyor: Secret  [İng. secret, Fr. secret, İsp. secreto İt. segreto] Giz, sır, gizli, saklı, mahrem, bilinmeyen vb. anlamlara geliyor bu dillerde.

Secretarium, Latince secretus + –arium bileşiminden oluşuyor.

Secretus, ayrılmış, farklı, ayrı; tenha, uzak, yalnız, ıssız, saklanmış, gizli; seyrek anlamlarına geliyor. Secre, segre biçimlerinde karşılaşmak mümkün. Nitekim İtalyanca’da segreto şeklinde kullanıldığını gördük.

arium ise  – ile bağı olan, bağlantılı, ilgili şey ya da yer anlamlarına gelen bir ek. İngilizcede -ary, fransızcada –aire, İspanyolca’da –ario şeklinde görürsünüz bu soneki.

Secretarium, gizli, ıssız, ücra yer; [Fr. sacristie/ İng. sacristy/ Tr.’de sakristi olarak geçebiliyor] kutsal kaplarla ayin elbiselerinin korunduğu ve rahiplerin ayine hazırlandıkları ayrı oda, hâkimlerin toplandığı oda, mahkeme anlamlarında kullanılıyor.

Latin dillerine geçtikçe anlamı farklılaşıyor ve değişikliklere uğruyor zamanla tabii ki. Ne anlamlarda kullanıldığı çok daha ayrıntılı tanımlanmakta ancak sıkıcı olmaması amacıyla çok genel bir çerçeve ile yazıyorum buraya. Ortaçağ başlarından günümüze dek bir düşünün yani.. 🙂 Hatta bakınca, bugün bile TDK‘da yer alan “Özel veya kamu kuruluşlarında belli bir makama, kişiye yardımcı olmak amacıyla haberleşmeyi sağlayan, yazışma yapabilen görevli” anlamından çok daha geniş görev tanımını yerine getiriyor sekreterler.

Neyse başa dönüyorum dağıtmadan. 1330’larda kullanılan anlamı sır tutan, sırdaş demek oluyor. Çalıştığı kişinin sırlarını, her türlü belgesini, işini, sözünü koruyan kişi sekreter. Bugünkü yansımalarından bir hayli farklı değil mi? Özel danışman, gizli yazıcı, memur gibi anlamlarda kullanılıyor zaman içinde. Aynı zamanda (-arium ekindeki anlama bağlı olarak) bir takım yazıların, belgelerin saklandığı, muhafaza edildiği yer olarak da geçiyor. Esasen sözcük yüzyıllarca esas anlamından pek sapma göstermemiş. Tüm sözcüklerde sır saklanan yer anlamı bir şekilde geçerli.

Yabancı dil öğrenmeden önce bu kelimeler pek bir şey ifade etmiyor bizim için. Sekreter kelimesini öğrenince kafada sabit bir şey canlanıyor. O sebeple yabancı dil öğrenip de bağlantı kurmaya başlayınca ayrı bir aydınlanma yaşıyor insan. Ben her daim bu aydınlanmadan acayip bir keyif aldım. Bir anda zincirleme biçimde sözcükler, olaylar, yıllar bağlanıveriyor. Çok değişik, güzel ve ilginç.

Bu bağı başkasına anlatmak da büyük keyif benim için. Meselâ, ders verdiğim öğrenciler, yabancı dil dersinde meslekleri öğrenirken büroda, masa başında, bilgisayar ve daktiloyla meşgul kadın resmi altına düşünmeden sekreter yazıveriyor.  Doğru mu? Doğru. Ama onlardan, bildikleri bir kelime olan secret ile bir kez daha düşünmelerini istediğimde, yüzlerindeki şaşkın gülümsemeyle ‘aaaa gerçekten’ demeleri çok hoşuma gidiyor. Hiç unutmuyorlar sonra bu dilsel seyahatlerini. Böyle işte.. Bir sekreterden nerelere geldik. Başka bir kelimede görüşmek üzere 🙂



1 thought on “Köken Bilir Misiniz? #10 [Sekreter]”

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir