Köken Bilir Misiniz? #8 [Kolye]

Kelime kökenleri üzerine çalıştığım bir gün, yanımda bulunan bir arkadaşım boynunda kolye ile oynarken “E peki kolyenin kökeni nereden geliyor?” diye sormuştu. Takıları düzenlerken bu geldi aklıma, yazayım istedim.

Hiç şaşırmayacağınız üzere bu kelime de dilimize Fransızca’dan geçmiştir. Fransızca’da collier şeklinde yazılıyor olup bize okunuşuyla beraber gelip yerleşmiştir. Şuradan çok belirgin olmasa da nasıl telâffuz edildiğini dinleyebilirsiniz.

Latince collum, collare kelimelerinden gelen collier, türetilmiş bir kelime. Col boyun anlamına geliyor. Collier için de ‘boyna takılan, boyunluk’ vb. anlamlar yüklenebilir. Nitekim İngilizce’de de benzer şekilde collar sözcüğü mevcuttur. Tasma, boyunluk, gerdanlık, yakalık gibi anlamlarda kullanılıyor.

Taa hangi devirden kalma kolye işte..

Tabii ben yine kullanılan kelimeye şöyle bir takılıyorum. Daha önce yazdıklarımı okumuş olan arkadaşlar bu düşüncelerimi bilecektir. Tarihi taa nerelere uzayan bu takı için bir kelime türetip kullanamamış mıyız? Türetileni koruyamamış mıyız? Yani adamlar collier dediğinde boyun anlamına gelen col ile bir bağlantı kurabiliyor kafasında. Yabancı bir şey değil ona. Bizde niye böyle değil?

Dilimizde buna en yakın olarak ‘gerdanlık’ var fakat gerdanlık ve kolye gözümüzde farklı biçimlerde değerlendirilen takılar. Boyunluk dersek de incinmiş, kırılmış, yaralanmış, hassas boyunlara takılan nesne geliyor aklımıza. Şık bir kolye olduğunu söyleyemeyiz sanırım 🙂 Gelmiş yerleşmiş artık kolye, neyleyelim..

Ayrıca konuyla ilgili olarak bir kelimeyi daha araya sıkıştırmak istiyorum: Kaşkol.

Atkı yerine sıkça kullanılan bir kelime olan kaşkol de yine Fransızca’dan girivermiş dilimize. Artık konu itibarıyla ‘col’ kelimesini tanıdık. Buradaki kaş ise, Fransızca saklamak, örtmek, korumak gibi anlamlara gelen cacher fiilinden geliyor. Böylece boynu örten, koruyan anlamında bir kelime türetilmiş oluyor. Başarılı..

Bu kelimeler halk arasında organımız olan ‘kol’ şeklinde kalın telâffuz edilebiliyor. Yukarıdaki sesli söylenişini bu sebeple verdim. Zira Fransızca’da bu sözcük Yeşilçam filmlerinde Erol’a sesleniş misâli ince l ile söylenmektedir.

Bir ‘Köken Bilir Misiniz?’ daha burada sona erdi. Esen kalın.. 🙂