Köken Bilir Misiniz? #4 [Profiterol]

Çoğu kişinin pek sevdiği bir tatlı profiterol. Tadının güzelliği kadar adı da bir hayli ilgi çekici. Ne biçim tatlı adı bu yeaa, böyle tatlı adı mı olurmuş?

Uzun bir süre önce kelimenin anlamını merak eden arkadaşlarımdan biri “Ya öğrendim ben tamamen uydurma bir kelimeymiş” demişti.

“Ne zaman uydurulmuş peki?” dedim.

“Yeni yeni 40’lı 50’li yıllar” diye cevap verdi.

“İmkânı yok” dedim, “Fransızca sözlüklerde kökü 1600’lere dek gidiyor. 1800’lerde tatlı olarak tarifi ve tanımı var”

Sözlüklerle iç içeyim ve yakın zamanda çevirdim oradan biliyorum. Ya da kaynaksız atmış olmayayım;  Académie Française’in, Centre National de Ressources Textuelles et Lexicales’in yalancısıyım diyeyim. [Ufak bir internet araştırması esnasında bahsi geçen uydurulmuş konuyu da okudum bu arada. Luca Zgonidis adlı bir Arnavut tatlıyı kendi uydurduğuyla ilgili bir hikâye]

Zaten kelime içinde yer alan profit İngilizce bilen birçok kişiye tanıdık geliyordur. Kâr, fayda, çıkar, kazanç gibi anlamlara gelir. Yanında bulunan ve sıkça dalga konusu olan erol ise -erole, -ole biçimindeki küçültme ekleridir. Faydacık, kârcık 🙂

Neyse efendim, yıl 1542 Rabelais kelimeden şöyle bahsetmiş: la Profiterolle des indulgences, yani endüljans/bağışlama/hoşgörü/ bağlılık profiterolü.. Peki buradaki profiterol ne anlama geliyor? «petit profit, gratification» demiş kendisi. Yani küçük pay, kazanç, ikramiye. Bu pay bir tatlı mı? Profiterol bir rüşvet simgesi mi? Azz sonra!!..

Evet bu pay bir tatlı değil gibi görünüyor. Peki tatlı anlamına geçiş nasıl oluyor? İşte bu konuya dair ayrıntılı bir bilgi yer almıyor incelediğim sözlüklerde (daha ayrıntılı bilgi sahibi olursam bilgilendiririm). Fakat kafamda nedense hep yukarıda yazdığım senaryo döner:

Bir gün biri bu tatlıyı yapar. Çikolata sosunun kokusuna dayanamayıp olay yerine gelen biri de tatlıyı aşırırken bu da benim ödülüm, profiterolüm olsun ehehehe der ve olaylar gelişir.. Güzel bir teşbih olurmuş 🙂

Diğer taraftan aklıma ilk gelen ve kelimenin geçmişi ile ilgili yorumlarda da doğal olarak bulunan bir diğer husus ise kelimeyi farklı noktada bölmekten geçiyor. profite [fayda, kazanç, ödül vs.] + role [yuvarlak, rulo, top vs.] Sonuçta tatlının şekli de açıklamaya son derece uygun. “Top şeklinde ödül, kazanç”, “mutluluk topu” Neden olmasın?

Uzun lâfın kısası kökeni açık şekilde belirgin olmasa da kelime taze değil, geçmişi var. Cümle içinde kullanımları tozlu sayfalardan çekip çıkarılmış.

Günümüzde gidip ağız tadınıza uygun herhangi bir yerden gidip paycığınızı, ödülcüğünüzü almakta serbestsiniz. Uzun ve zorlu bir çalışmanın üzerine mis gibi bir ödül, yorulan beyninize glikoz. Daha ne olsun!

Ayrıca işin eğlenceli bir kısmı da var: Telâffuz! Sıklıkla yanlış söylenen bu kelimeyi TDK, Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular adlı bölümünde ele almış ve tanımlamış.

profütür, prolüfütür, profütürül  değil profiterol demiş.

 a. Arasında krema bulunan özel yuvarlak toplar üzerine sıcak çikolata dökülerek yapılan bir tür tatlı.

Yine iyimser davranmış, prokiterol, purofüterol, porofitrol gibi lezzetli deyişlere de şahit olunmuştur. Fransız uzmanlar kelimenin hem profiterol hem de profitrol olarak okunabildiği notunu düşmüş sözlüklere.

Neyse efenim işin tat, lezzet kısmına girmeden olay yerinden çekiliyorum yoksa bitmez bu yazı. Ben dayanamayıp ödülümü almaya gidiyorum, afiyet bal şeker olsun.. 🙂